Ziek zijn, is nooit prettig. En toch putten sommigen onmiskenbare voordelen uit zelfs zware aandoeningen. Als de voordelen van ziek zijn opwegen tegen de nadelen, kan dat het zelfs het genezingsproces verhinderen. Een deel van onszelf kan immers weigeren om te genezen.
Ziektewinst is dus een soort "collateraal voordeel"! Anne Ancelin Shützenberger vertelt in haar boek "Vouloir guérir" ("De wil tot genezen") de volgende anekdote. Een vrouw heeft kanker en hervalt voortdurend. Wanneer haar arts over ziektewinst begint, antwoordt ze: - "Maar ik heb helemaal geen ziektewinst! Ik vind het echt gruwelijk dat u dat vraagt! Ik ben gewoon naar u gekomen omdat ik wil genezen!" De arts dringt echter aan: - "Bent u zeker?" - "Heel zeker". Maar de arts geeft niet op: - "Zijn er voordelen aan uw ziekte?" Waarop de vrouw fluisterend antwoordt: - "Pas als ik in het ziekenhuis lig, een slechte diagnose heb en geopereerd ben, komt mijn zus me bezoeken. Het is het enige moment dat ze niet jaloers is op mij!" En ze begint te wenen. ( ) "Ik moet op sterven na dood zijn om eens een vriendelijk woordje te krijgen van mijn zus!" We kunnen ons afvragen waarom de arts zo aandringt. Waarom kwelt hij die ernstig zieke vrouw zo? Uiteraard wil hij haar daarmee helpen. Ziektewinst kan ons immers verhinderen om te genezen en daarmee ingaan tegen onze bewuste verlangens. Het is alsof we verbonden zijn met onze ziekte via een draadje dat we maar niet kunnen doorknippen. Het is dan de taak van de arts om ons daarbij te helpen én ons tegelijk af te helpen van onze ziekte, wat die ook is. Als de ziekte ons in haar greep lijkt te krijgen, kunnen we ons trouwens de volgende vraag stellen, zelfs zonder hulp van een arts: "In welk opzicht ben ik gehecht aan mijn ziekte?" Het antwoord op die vraag kan uiterst interessant blijken, zoals in het aangehaalde voorbeeld: "De vrouw heeft naar aanleiding van de opmerking van de arts aan haar gevoelens en haar familiale relaties gewerkt ( ) Ze hoeft niet langer doodziek te zijn om goed overeen te komen met haar zus. Haar toestand is gestabiliseerd en zelfs verbeterd." Ziektewinst kan zeer sterk verschillen van persoon tot persoon. Soms wil de patiënt op die manier aandacht krijgen van zijn omgeving, vaker zijn kind zien, een last van zijn schouders doen vallen, in aangenamer omstandigheden kunnen werken enz. Maar opgelet: ziektewinst is helemaal geen strategie om ziek te blijven, integendeel: het is een onbewust proces, want de patiënt beseft niet dat iets hem aan zijn ziekte doet hechten. Het vergt de nodige moeite om zich daarvan bewust te worden en die gehechtheid los te laten. Dat bevordert tegelijk zijn genezingsproces.