Vectorziektes of via vectoren overgedragen ziektes zijn aandoeningen die verspreid worden door vectoren zoals muggen, luizen, teken en andere insecten.
Een aantal daarvan zijn ernstig en zelfs potentieel dodelijk en verspreiden zich via epidemieën.
Alles wat u moet weten over de belangrijkste vectorziektes.
Wat zijn via vectoren overgedragen ziektes?
Volgens de WGO is knokkelkoorts de ziekte die zich op aarde het snelst verspreidt. Malaria is de meest verspreide infectieziekte.
In beide gevallen zijn de vectoren kleine organismen die een ziekte van mens op mens (of van dier op dier) kunnen overdragen. Deze vectoren dragen infectiestoffen of parasieten met zich mee en kunnen epidemieën veroorzaken. De vectoren kunnen ook ziektes helpen verspreiden van de ene plaats naar de andere, bijvoorbeeld via reizen.
Er bestaan heel veel vectorziektes.
De belangrijkste zijn chikungunya, knokkelkoorts, malaria, gele koorts en hemorragische koorts.
Wereldwijd zijn de via vectoren overgedragen ziektes goed voor 17 % van de infectieziektes.
Meestal komen vectorziektes voor in tropische en subtropische streken. Problemen met drinkwatervoorziening en het gebrek aan hygiëne bevorderen de verspreiding ervan. Maar met de klimaatopwarming en het stijgend aantal internationale transporten verandert de situatie en sommige vectorziektes komen nu ook in Europa voor. In België is de belangrijkste vectorziekte de ziekte van Lyme. Die wordt overgedragen door een bepaald type van teken.
Enkele voorbeelden van vectorziektes
Chikungunya
Chikungunya is een virale ziekte die op de mens wordt overgedragen via een steek van een vrouwelijke besmette mug (Aedestype). De ziekte treedt op met heuse epidemieën.
Ze manifesteert zich via plotseling optredende hevige koorts en gewrichtspijnen, maar ook hoofdpijn, misselijkheid, huiduitslag, vermoeidheid, enz.
Chikungunya is niet te genezen. Alleen verzachting van de symptomen kan.
De preventie berust op het uitschakelen van de vectormuggen (verwijderen van stilstaand water waar de muggen zich in voortplanten) en de bescherming tegen muggenbeten.
Knokkelkoorts of dengue
Knokkelkoorts is een ziekte die wordt overgedragen door beten van Aedes-muggen die drager zijn van een van de vier virussen van de knokkelkoorts.
De symptomen lijken op die van chikungunya. Er is vooral felle koorts.
Volgens de WGO is knokkelkoorts "een van de belangrijkste oorzaken van zware ziektes en sterfte". De ziekte beleeft een spectaculaire opmars. Momenteel loopt 40 % van de wereldbevolking het risico om besmet te raken met knokkelkoorts. Dat zijn 2,5 miljard mensen.
Net als bij chikungunya bestaat er geen specifieke behandeling voor. De ziekte kan complicaties meebrengen - onder meer levensbedreigende bloedingen - bij pasgeborenen en kleine kinderen, maar ook bij volwassenen.
Gele koorts
Ook dit is een virale ziekte die verspreid wordt via beten van muggen van het Aedestype.
De ziekte manifesteert zich door koorts, spierpijn, hevige hoofdpijn, misselijkheid en braken. In sommige gevallen keren de symptomen terug en gaan ze dan gepaard met soms dodelijke bloedingen.
Er bestaat geen behandeling. De preventie van epidemieën berust op de vaccinatie van de bevolking en van reizigers.
Malaria
In 2012 waren er naar schatting 207 miljoen gevallen van malaria en 627.000 sterfgevallen. De meeste gevallen worden in zwart Afrika vastgesteld. Een kleine helft van de wereldbevolking is blootgesteld aan malaria.
Malaria wordt veroorzaakt door een parasiet (Plasmodium) en wordt overgedragen door beten van muggen (Anopheles-type). De parasiet vermenigvuldigt zich in de lever en vernietigt de rode bloedlichaampjes. De infectie manifesteert zich door periodes van hevig beven dat gepaard gaat met hoofdpijn en braken.
Als malaria niet wordt behandeld, evolueert de ziekte verder en neemt ze ernstige vormen aan. Vaak is ze ook dodelijk. Deze ziekte is te genezen als er vroegtijdig een geneesmiddel wordt toegediend (artemisinine). Sommige malariaparasieten worden helaas almaar resistenter tegen malariamiddelen.
Preventie is de belangrijkste manier om malaria weg te houden. Dat kan door opruiming van stilstaand water, voorkomen van muggenbeten en het preventief behandelen van risicogroepen en reizigers met een malariawerend middel (chemoprofylaxie).
Krim-Congo hemorragische koorts
Deze virale ziekte komt voor in Afrika, de Balkan, het Midden-Oosten en in Azië. Ze wordt overgedragen door teken en gefokte dieren die zelf een tekenbeet hebben opgelopen.
Ze kan ook worden overgedragen van mens op mens door rechtstreeks contact met het bloed of de uitwerpselen van een besmette persoon.
Ze veroorzaakt opstoten van hemorragische koorts. Die is in 10 tot 40 % van de gevallen dodelijk.
Er bestaat voor deze ziekte geen behandeling en ook geen vaccin.
Lymfatische filariasis
Lymfatische filariasis, ook wel elefantiase genoemd, wordt veroorzaakt door drie types van parasitaire draadwormen (nematoden of rondwormen). Ze worden op de mens overgedragen via muggenbeten. Vaak gebeurt dat al in de kindertijd.
Deze "misvormende" ziekte tast langzamerhand het lymfestelsel aan en veroorzaakt hypertrofie (sterke opzwelling) van bepaalde lichaamsdelen. Dat leidt tot pijn, zware problemen om te functioneren en sociale stigmatisering.
De WGO schat het aantal mensen dat door deze ziekte bedreigd wordt op 1,4 miljard.
De ziekte is te voorkomen door de blootgestelde personen elk jaar een geneesmiddel toe te dienen (combinatie van albendazol en ivermectine of di-ethylcarbamazinecitraat).
Bilharziose (schistosomiasis)
Deze chronische ziekte wordt veroorzaakt door parasitaire wormen (type Schistosoma) die hun larven afzetten in rivierwater en ander zoet water. Bij contact met besmet water dringen de larven in de huid en ontwikkelen ze zich verder in de bloedvaten.
Afhankelijk van welke organen zijn aangetast, veroorzaakt schistosomiasis immuunreacties en evolutieve aandoeningen. Darmschistosomiasis manifesteert zich door buikpijn, diarree en bloed in de stoelgang. De aanwezigheid van bloed in de urine wijst op een aandoening van de urinewegen en geslachtsdelen (blaas, urinebuis, vagina, prostaat, enz.).
Door regelmatige behandeling van de blootgestelde bevolkingsgroepen kunnen de goedaardige symptomen genezen worden en kan voorkomen worden dat de ziekte verder evolueert naar een chronisch en ernstig stadium.
De strijd tegen de parasitaire wormen en verbetering in de drooglegging maken deel uit van de preventieve maatregelen tegen deze aandoening.
Ziekte van Chagas (Amerikaanse trypanosomiase)
De ziekte van Chagas wordt veroorzaakt door een parasiet (Trypanosoma cruzi) en wordt overgedragen door een bepaalde variëteit van luizen.
De aandoening kan hartproblemen, spijsverteringsklachten en neurologische stoornissen veroorzaken. Ze is te genezen door een heel vroegtijdige behandeling (kort na de infectie) met benznidazole of nifurtimox. Als ze niet behandeld wordt, kan de ziekte dodelijk zijn.
De ziekte maakt vooral slachtoffers in Latijns-Amerika, maar ze verspreidt zich nu ook op andere continenten. Zo’n 7 tot 8 miljoen mensen worden erdoor getroffen.
De preventie berust op de eliminatie van de vectoren en het voorkomen van luizenbeten.
Slaapziekte (Afrikaanse trypanosomiase)
De slaapziekte wordt overgedragen door tseetseevliegen (glossine) die drager zijn van een protozoaire parasiet (genre Trypanosoma). Ze leidt heel vaak tot echte epidemieën en komt alleen voor in zwart Afrika.
De slaapziekte veroorzaakt onder meer koorts, spier- en gewrichtspijn en jeuk en in een vergevorderd stadium problemen van het centraal zenuwstelsel (slaapstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, spraakstoornissen, verwarring, problemen met lopen, stuipen, enz.).
Als de slaapziekte niet wordt behandeld, kan ze dodelijk zijn. Daarom is het belangrijk om een vroegtijdige diagnose te stellen en de toegang tot geneesmiddelen te vergemakkelijken.
Onchocerciasis of rivierblindheid
Deze ziekte wordt veroorzaakt door de nematode Onchocerca volvulus en wordt overgedragen door beten van kriebelmuggen (simulium damnosum of black fly). De ziekte komt vooral voor in zwart Afrika, maar ook in Jemen en in Latijns-Amerika. Ze is wereldwijd de op één na belangrijkste oorzaak van blindheid door een infectie (naar schatting een half miljoen mensen is blind geworden door deze ziekte).
Behalve jeuk en huidletsels veroorzaakt de parasiet immers ook oogverwikkelingen die tot onomkeerbare blindheid kunnen leiden.
Vandaag wordt de ziekte behandeld met een jaarlijkse dosis van het geneesmiddel ivermectine.
OMS, http://www.who.int.
