Om iemand iets duidelijk te maken, geven we de voorkeur aan de rede om het over het hoe en waarom te hebben. Daarbij gaan we uit van logische intelligentie, maar is dat wel altijd zo'n goed idee?
Dingen uitleggen om ze te doen begrijpen is goed, maar soms volstaat het niet. Een voorbeeld? Een man rookt meer dan een pakje sigaretten per dag en dat sinds heel wat jaren. Zijn omgeving en zijn arts pogen om hem met een redelijk discours aan te zetten tot een rookstop, maar het helpt niet.
Op een dag krijgt de man keelpijn. Hij gaat meteen naar een neus-, keel- en oorspecialist, zonder eerst zijn huisarts te raadplegen. De specialist kijkt niet vrolijk als hij de man onderzoekt. 'Wat ik zie bevalt mij helemaal niet, ik denk dat we een biopsie moeten doen. U krijgt het resultaat binnen een week'.
Bij het woord 'biopsie' denkt de man meteen aan kanker. Nachtenlang kan hij niet slapen, hij is er van overtuigd dat hij kanker heeft. Dagenlang rookt hij niet één sigaret.
Hij heeft geen zin in sigaretten en hij heeft er ook geen nood aan. Hij heeft geen ontwenningsverschijnselen, hij heeft alleen maar heel veel angst. Na drie slapeloze nachten kan hij weer de slaap vatten, maar hij slaapt heel slecht, hij transpireert hevig en heeft nachtmerries.
Als de man weer bij de neus-, keel- en oorarts komt, krijgt hij te horen dat de resultaten van de biopsie goed waren. 'Maar toch zou ik u aanraden om te stoppen met roken', aldus de specialist. De man antwoordde dat hij al gestopt was. De volgende twintig jaar rookte hij niet één keer meer.
Men kan bezwaren hebben tegen een arts die zijn patiënt doodsangsten liet uitstaan en zeggen dat je 'zoiets' niet doet. Maar de arts deed het niet met opzet, hij had geen enkele intentie om de man de daver op het lijf te jagen. En zelfs al deed hij het met opzet, is dat dan zo vreselijk? De man en zijn familie zijn de arts erg erkentelijk, ze zijn ervan overtuigd dat de arts ervoor gezorgd heeft dat de man geen kanker heeft.
Zo bekeken, vinden sommige mensen dat iemand angst aanjagen gerechtvaardigd is als het doel goed is. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn bij sensibilisatiecampagnes.
Maar ook sommige lobbies gebruiken angst in hun voordeel. Tabaksfabrikant stellen bijvoorbeeld dat patches die als hulpmiddel gebruikt worden bij het stoppen met roken, gevaarlijk zouden zijn en zelfs dodelijk als men toch een sigaret rookt. Dat is natuurlijk niet zo, maar omdat heel wat rokers die proberen te stoppen al wel eens een sigaretje opsteken, het geloven en hun stoppoging opgeven, blijven ze klanten van de tabaksfabrikanten.
Ook het politie-effect kan doeltreffend zijn. Dat merk je op plaatsen waar verkeerscamera's staan en het dalend aantal verkeersdoden. Ook dat effect is toe te schrijven aan angst, ook al is die iets minder angstaanjagend!
Als iemands leven in gevaar is, dan kan men overwegen om iemand angst te bezorgen met het doel zijn leven te redden. Maar overdrijven is natuurlijk nooit goed!