De hersenen worden omgeven en beschermd door de schedel, het hersenvlies en de vloeistof die de hersenen omgeeft (cerebrospinale vloeistof of hersenvocht). Meningitis is een ontsteking van de hersenvliezen, het membraan dat rond de hersenen en het ruggenmerg ligt. De warme, donkere omgeving van de vliezen is een ideale voedingsbodem voor bepaalde bacteriën en virussen.
Er zijn verschillende soorten meningitis te onderscheiden. Meningitis kan worden veroorzaakt door schimmels, chemische irritatie of medicijnallergieën, en tumoren. Meningitis die door een virusinfectie is ontstaan geneest doorgaans zonder behandeling. Een bacteriële infectie van de hersenvliezen is echter een zeer ernstige ziekte, waaraan de patiënt ondanks goede behandeling kan overlijden of waarvan hersenbeschadiging het gevolg kan zijn.
Een van de vormen van bacteriële meningitis wordt veroorzaakt door een bacterie die bij sommige mensen in het bovenste deel van het ademhalingskanaal leeft. Wanneer deze bacterie de ademhalingswegen verlaat en via de bloedstroom de hersenvliezen bereikt, ontstaat meningitis.
Veel voorkomende symptomen van bacteriële meningitis zijn overgeven en hoge koorts; de klassieke symptomen van meningitis zijn hevige hoofdpijn, stijve nek, verandering van geestelijke gesteldheid en overgevoeligheid voor licht.
Het komt voor dat de bacterie die meningitis veroorzaakt zich in de bloedstroom vermenigvuldigt. Hierdoor ontstaat bloedvergiftiging met als gevolg een paarse uitslag over het hele lichaam; medische benaming: septikemie. Zowel bacteriële meningitis als bloedvergiftiging worden als medische noodgevallen beschouwd en moeten onmiddellijk worden behandeld.
In sommige landen worden kinderen tegen bepaalde typen meningitis ingeënt. Jongeren die bijvoorbeeld in een internaat wonen hebben een wat verhoogd risico.